چگونه احترام به والدین را به فرزندان خود بیاموزیم
پدر و مادر باید از جنبه‌های مثبت به بچه نگاه کرده و با او مدارا کنند و بیشتر به او احترام بگذارند، تا این‌گونه رفتار، در بچه نهادینه شود.
صبح بخیر _ پدر و مادر باید از جنبه‌های مثبت به بچه نگاه کرده و با او مدارا کنند و بیشتر به او احترام بگذارند، تا این‌گونه رفتار، در بچه نهادینه شود.
شاید در جوامع امروزی احترام به والدین دیگر مانند گذشته نیست. زمانی که فرزندان همراه پدر و مادر در یک خانه زندگی می‌کردند ودر خوشی‌ها و سختی‌ها کنار هم بودند و برای کوچک‌ترین موضوعی با آن‌ها مشورت می‌کردند. فرزندانی که احترام به والدین جزء واجبات زندگی آن‌ها بود. اما پیشرفت تکنولوژی و دغدغه‌های زندگی عصر جدید بسیاری از افراد را از این فضا دور کرد. پدر و مادرانی که با هزار امید و آرزو تمام زندگی خود را صرف پروش فرزندان خود می‌کنند، اما در زمان پیری و سالمندی وقتی به آن‌ها نیاز دارند، مورد بی‌توجهی‌شان قرار می‌گیرند.
چه چیزی باعث می‌شود انسان به چنین درجه‌ای برسد که کسی را که در تمام لحظات و شرایط هر گونه سختی را تحمل کرده تا کودکش آسیبی نبیند حال از طرف همان کودک مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد؟
مثلِ «از مکافات عمل غافل مشو» می‌تواند مصداقی برای این عمل ما باشد آیا این فرزندان فکر نمی‌کنند که خود نیز زمانی پدر و مادر می‌شوند و فرزندانشان نیز ممکن است همان رفتار را با آن‌ها داشته باشد؟
با توجه به اهمیت بالای احترام به والدین و جایگاهی که در زندگی افراد دارد. با آقای دکتر سید محسن میرطالبی استاد دانشگاه سوره تهران به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
لطفا در ابتدا درباره چرایی احترام به والدین بفرمائید؟
تأکید زیادی در رابطه با احترام به والدین و بزرگترها شده است. حتی در قرآن هم به طور مکرر چندین آیه در این مورد داریم. جالب است بدانید در تحقیقی که اخیراً به مناسبت روز و جایگاه مادر انجام دادیم نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که مفهوم مادر و پدر از هم جدا نیست. قرآن می‌گوید به والدین خود احترام بگذارید و کلمه پدر و مادر را جدا نمی‌کند و خیلی هم‌روی آن تأکید می‌کند.
احترام به والدین جزء آموزه‌های دینی و مفاهیم اخلاقی ما است و در تمام دنیا هم وجود دارد. حتی یکی از ۱۰ فرمانی که در تورات وجود دارد، نیکی به پدر و مادر است. این موضوع فقط جزء آموزه‌های دینی اسلام نیست بلکه در همه ادیان وجود دارد. در مسیحیت، یهود، زرتشت احترام به پدر و مادر، بزرگان و ریش‌سفیدان مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین در همه آن‌ها این موضوع مورد تائید قرار گرفته که با احترامی که می‌گذارید قطعاً بر بزرگی شما هم افزوده خواهد شد.
آیا والدین باید خصوصیت و صفت خاصی داشته باشند که فرزندان این احترام را نسبت به آن‌ها داشته باشند؟
مهم‌ترین روش یادگیری در بین انسان‌ها یادگیری مشاهده‌ای است. این آموزه باید یاد گرفته شود. همان‌گونه که شهید مطهری گفته‌اند: «اگر مفهومی اخلاقی و ارزشمند است به این جهت است که ارثی و ژنتیکی نیست، اگر ژنتیکی بود ارزش زیادی نداشت».
برای مثال نمی‌توان گفت مفهوم گرسنگی خیلی ارزشمند است، چرا که در وجود انسان‌ها به طور ذاتی و فطری وجود دارد که احساس گرسنگی کند و غذا بخورد.
مفاهیم اخلاقی، اکتسابی هستند که ما آن‌ها را یاد می‌گیریم. این یادگیری از خانواده شروع می‌شود از این‌که پدر و مادر به هم احترام می‌گذارند و به این صورت این احترام گذاشتن را در فضای خانواده یاد می‌گیریم. در مدرسه و فضای تعلیم و تربیت باید حواسمان باشد که مفاهیمی که بیان می‌شوند جنبه یادگیری دارند و بچه‌ها یاد می‌گیرد. اگر معلم به کودک توهین کند یا او را مورد تننبه قرار دهد. کودک یاد می‌گیرد که در آینده این‌گونه باشد و برعکس.
بنابراین مفهوم احترام گذاشتن یک مفهوم اکتسابی است که ابتدا در فضای خانواده و سپس در مدرسه و جامعه آن را یاد می‌گیریم.
آیا احترام به پدر و مادر در هر شرایطی بر فرزندان واجب هست؟
در دین ما و در قرآن تأکید به این شده است که حتی اگر پدر و مادر شما را امر کردند که به مسجد نروید شما نباید بروید. در قرآن فقط یک جا اشاره به این دارد و آن هم این است که اگر آن‌ها شما را دعوت به شرک کنند، نباید بپذیرید، اما در بقیه شرایط باید از سخن پدر و مادر تبعیت کنید. خیلی‌ها می‌گویند بعد از خدا سخنی که بر روی زمین اهمیت دارد و باید اجرا شود سخن پدر و مادر است.
در فضای خانواده باید مراقبت باشیم تا دیگران را قضاوت نکنیم، حتی اگر قرار است والدین نکته‌ای را بگویند، آن را در حضور بچه‌ها بیان نکنند
چگونه می‌توان موضوع احترام به پدر و مادر را به فرزندانمان یاد دهیم؟
قرآن به این اشاره می‌کند که صدای شما هم نباید برای پدر و مادرتان بلند شود و حتی کلمه اُف را هم نباید در مقابل آن‌ها بگویید. در گذشته احترام به پدر و مادر خیلی مورد تأکید بود و اجرا هم می‌شد. شرایطی بود که پدر و مادر این کار را انجام می‌دادند و خود مجری بودند و بچه‌ها هم یاد می‌گرفتند. اما امروز می‌بینیم فضای مجازی و آموزه‌هایی که در این فضا وجود دارند، متأسفانه یادگیری‌های ما را مقداری تحت شعاع قرار داده است. هر چه قدر احترام به یکدیگر در فضای خانواده موج بزند بچه یاد می‌گیرد که این‌گونه باشد. پدر و مادر باید از جنبه‌های مثبت به بچه نگاه کرده و با او مدارا کنند و بیشتر به او احترام بگذارند، تا این‌گونه رفتار، در بچه نهادینه شود و یاد بگیرد همین رفتار را نسبت به پدر و مادر و اطرافیان خود داشته باشد.
نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد سخنانی است که پدر و مادر در فضای خانواده بیان می‌کنند. مواقعی هست که ما به عنوان پدر و مادر در مورد کسی قضاوت‌هایی را انجام می‌دهیم. ناخواسته ممکن است کودک آن را بشنود؛ بنابراین در فضای خانواده باید مراقبت باشیم تا دیگران را قضاوت نکنیم، حتی اگر قرار است والدین نکته‌ای را بگویند، آن را در حضور بچه‌ها بیان نکنند به خاطر این که بچه‌ها ناخواسته یک تکه از آن مفهوم برداشت می‌کنند که برای مثال عمو یا خاله آن‌ها آدم منفی است. بنابراین همه این‌ها بر اثر رفتارهای ما است. در گذشته خیلی از والدین به این موضوع دقت می‌کردند هر چیزی را در حضور بچه‌ها نمی‌گفتند و یک پرده حیایی بین بچه‌ها و والدین وجود داشت.
در جامعه امروز به مرور زمان با توجه به پیشرفت‌های انجام شده، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی این مسائل تا حدودی تحت و شعاع قرارگرفته‌اند. مهم این است که اگر بخواهیم حرمت‌ها حفظ شود ما باید در فضای خانواده به شدت آن را رعایت کنیم تا بچه‌ها یاد بگیرند؛ اما در زمان‌هایی مثل دوران بلوغ که بچه‌ها یک حالت برافروختگی و هیجانی شدن را دارند، پدر و مادر نباید در آن لحظه از کوره در بروند، بلکه باید مدارا کنند و در اوج عصبانیت با همدیگر درگیری کلامی نداشته باشند.
امروزه خیلی از فرزندان به‌راحتی والدین خود را به مکان‌هایی مثل خانه سالمندان می‌سپارند چرا جامعه ما به این سمت حرکت کرد؟
در گذشته همه فکر می‌کردند مهدکودک چیز بدی است، ولی به مرور زمان این اقتضا را دیدیم و بچه در مهد کودک مفاهیمی را می‌آموزد که در فضای خانواده یاد نمی‌گیرد. همین قضیه در شرایطی برای سالمندان و رفتن به خانه سالمندان نیز اقتضا می‌کند. با این وجود تا آنجایی که امکان دارد، احترام به سالمند را باید در فضای خانواده داشته باشیم. منظور من تائید خانه سالمندان نیست؛ اما در برخی مواقع موقعیت اقتضا می‌کند. سالمندی که در خانه است و به او بی‌توجهی و بی‌احترامی می‌شود، شاید اگر در فضای خانه سالمندان باشد رسیدگی به او شرایط‌اش بهتر باشد. افراد در فضای سالمندان تقریباً هم سن و سال هستند می‌توانند با هم صحبت کنند باید نگاه ما این‌گونه باشد که تا آن جایی که امکان دارد باید خودمان به سالمند رسیدگی کنیم. برخی مواقع می‌بینیم طرف پدر مادرش را خانه سالمندان می‌گذارد و فرار می‌کند و سراغی از آن‌ها نمی‌گیرد. این رفتار خیلی غیراخلاقی است؛ اما اگر هفته‌ای یکی دوبار سر می‌زنند یا به خانه خود می‌آورند و سالمند هم راضی است، ایرادی ندارد. کسی که سالمند می‌شود خیلی حساس می‌شود این که به او احترام بگذارند و از تجربیاتش استفاده کنند، این که مورد بی‌توجهی قرار گیرد و احساس کند در این فضا زیادی است بیشتر زجر می‌کشد؛ بنابراین بستگی به نوع رفتار ما دارد.
تاثیرات احترام به والدین بر زندگی فرزندان چگونه است؟
در درجه اول زندگی ما پربرکت خواهد شد. از جنبه دینی و مذهبی هم اگر نگاه کنیم یک خانواده مثبتی خواهیم داشت. قطعاً این رفتار روی بچه‌ها تاثیر می‌گذارد آن‌ها یاد می‌گیرند که هم به خود و هم به والدین و دیگران احترام بگذارد. بنابراین زندگی پرانرژی خواهیم داشت.
خانواده‌هایی که به پدر و مادر خود احترام نمی‌گذارند، همیشه این دغدغه را دارند که بچه‌هایشان هم این کار را با آن‌ها خواهد کرد. کسی که این کار را نکند این دغدغه را ندارد احساس می کند خوب آموزش داده است.
چه عواملی می‌تواند روی احترام به والدین تاثیر گذار هستند؟
مسئله آموزش مهم است. در کتاب‌های درسی باید دائما مفاهیم را به بچه‌ها آموزش دهیم و این آموزش نباید مختص یک مقطع باشد، بلکه باید یک سری از مفاهیم را به طور دائم آموزش دهیم. برای مثال در کشورهایی مثل ژاپن و کشورهای آسیای شرقی که عمدتا اخلاق مدار هستند، دائما این مفاهیم اخلاقی را آموزش می‌دهند و این آموزش هم مقطعی نیست، بلکه در همه پایه‌ها است.
در ادبیات ما هم برای نمونه در گلستان سعدی اگر نگاه کنید، می‌بینید تا چه اندازه احترام به بزرگترها مورد تأکید قرار گرفته است؛ بنابراین در فضای خانواده، مدرسه و بعد رسانه این مفاهیم باید آموزش داده شود. باید فیلم‌هایی را تولید محتوا کنیم که این مفاهیم را تکرار کنند. اگر مسئله و مفهومی دائم تکرار نشود از ذهن ما خارج می‌شود. در حال حاضر با توجه به شرایط موجود در فضای مجازی، بچه‌ها نسبت به بزرگترها مقداری فاصله گرفتند. ما باید به شکل‌های مختلف این‌ها را در فضای خانواده نگهداری کنیم. کاری کنیم که آن‌ها در این جمع‌ها حضور پیدا کنند. زمانی بود که برای پدر بزرگ و مادر بزرگ‌های که فوت می‌شدند سالانه سالگرد و یادبود می‌گرفتند تا یاد آن‌ها را زنده کنند همین باعث می‌شد که بچه‌ها هم یاد بگیرند پدر بزرگ یا مادر بزرگی وجود داشته‌اند که اکنون در بین ما نیستد. رفتن سر خاک آن‌ها و دادن خیرات و مواردی از این قبیل چیزهایی هستند که می‌توانند در فضای خانواده، آموزش و پروش و رسانه دائما تکرار و نهادینه شوند. یا کارتون‌هایی با مضامین احترام به والدین و بزرگترها تولید شود.
بیشتر بخوانید:
