فلسفه نذری برای امام حسین
نذری دادن و توسل جستن برای دفع بلا و حاجت گرفتن یکی از آیین‌های قدیمی است که در ماه محرم به اوج خودش می‌رسد.
صبح بخیر _ نذری دادن و توسل جستن برای دفع بلا و حاجت گرفتن یکی از آیین‌های قدیمی است که در ماه محرم به اوج خودش می‌رسد. مردم، اطعام، خیرات و پخش نذری را یک کار معنوی به حساب می‌آورند که مایه برکت و ثواب است و هیچ وقت مشکلات اقتصادی و گرانی نتوانسته مانع برگزاری مراسم و پخش نذورات باشد. در این گزارش با مرور نذریها شهر به شهر سفر می‌کنیم و از مراسم و فلسفه آن نذری باخبر می‌شویم.
به عشق امام حسین علیه‌السلام، مشکی‌پوش می‌شویم و شهر با بوی اسپند و صدای مداحی‌هایی که از ایستگاه صلواتی و هیئتها به گوش می‌رسد، بوی غذاهای نذری و بخاری که از چای نذری بلند می‌شود، پرچم و بیرقهای مشکی دوباره حال و هوای محرم را زنده می‌کند. انگار کل سال منتظر این ماه بودیم تا بار تمام مشکلات و سختی‌هایمان را زمین بگذاریم، دل به دل روضه‌ها بدهیم و اشک بریزیم.
نذری دادن و توسل جستن برای دفع بلا و حاجت گرفتن یکی از آیین‌های قدیمی است که در ماه محرم به اوج خودش می‌رسد. مردم، اطعام، خیرات و پخش نذری را یک کار معنوی به حساب می‌آورند که مایه برکت و ثواب است و هیچ وقت مشکلات اقتصادی و گرانی نتوانسته مانع برگزاری مراسم و پخش نذورات باشد. در این گزارش با مرور نذریها شهر به شهر سفر می‌کنیم و از مراسم و فلسفه آن نذری باخبر می‌شویم.
تاریخچه نذری در ماه محرم
تاریخچه نذری دادن برمی‌گردد به سالهای خیلی دور و مردمانی که در شهر مدینه بعد از ماجرا و قصه تلخ کربلا نذری می‌دادند، از آنجا که مخالفان اهل بیت علیه‌السلام به‌خاطر شادمانی از شهادت امام حسین علیه‌السلام و یاران ایشان، در روز عاشورا روزه می‌گرفتند؛ به همین دلیل عاشقان اهل بیت علیه‌السلام در روز عاشورا با تهیه غذا و توزیع آن، جلوی این جریان را می‌گرفتند.
هم‌زدن غذای نذری
یکی از خاطراتی که از محرم و نذری‌های آن در ذهن ما حک شده، هم‌زدن غذاهای نذری است. در این مهمانی، نه کسی دعوت می‌شود و نه کسی انتظار دعوت‌شدن دارد؛ زیرا همه خود را مهمان مجلس امام حسین علیه‌السلام می‌دانند. بسیاری از افراد بر اساس نیتی که دارند، از تهیه مواد اولیه تا تهیه و توزیع نذری به صاحب نذر کمک می‌کنند. پخت نذری، کاری گروهی است که افراد در ازای انجام آن هیچ توقعی ندارند و بدون چشم‌داشتی هر کاری در توانشان باشد، در طبق اخلاص می‌گذارند.شاید برای همین هم هست که طعم و عطر آن منحصربه‌فرد می‌شود و بسیاری از افراد آن را به نیت شفا یا حاجت‌روا شدن میل می‌کنند.
غذای نذری عاشورا چیست؟
“شله‌زرد” از نذری‌های مرسوم زمان قاجار بود. در این دوره هر کس با توجه به شرایط مالی خود برای عزای امام حسین علیه‌السلام غذای نذری می‌داد. دربار ناصرالدین شاه نیز از این قاعده مستثنا نبود و غذای معروفی به نام آش نذری ناصرالدین شاه داشت که ظاهرا نذر مادر شاه برای سلطنت پسرش بوده است. این نذر ابتدا فقط به‌صورت آش بود؛ ولی به‌تدریج به معجونی از میوه و سبزیجات و گوشت تبدیل شد.نذر نان و ماست که خاص حضرت عباس علیه‌السلام بود و در روز تاسوعا ادا می‌شد. نکته جالب اینکه مقدار نذری در هر سال یک واحد افزایش می‌یافت.
داستان نذریها در دوران تاریخ؛ از نان و ماست تا قیمه!
محبوب‌ترین غذای نذری در ایام تاسوعا و به‌خصوص روز عاشورا، قیمه نذری است. تا قبل از صفویه کمتر گزارشی از نذری محرم در تاریخ وجود دارد. از آن زمان بود که رسم نذری دادن، آن هم عمدتا به صورت آشامیدنی آب یا شربت به دسته‌های سینه زنی جا افتاد. گاهی عزاداری‌ها تا ظهر طول می‌کشید و عزاداران گرسنه می‌ماندند؛ بنابراین بانیان مراسم نان و خرما را به نذری اضافه کردند. نذری نان و خرما تا دوران پهلوی اول، نذری مرسوم عاشورا و تاسوعا بود. رضا شاه در زمانی که یک نظامی بود، به مراسم مذهبی علاقه داشت و سینه‌زنی محرم را بسیار جدی می‌گرفت، حتی عکسی هم از او در تکیه در حال عزاداری وجود دارد. اما او بعداز به قدرت رسیدن با مراسم مذهبی چپ افتاد و ممنوعیت ایجاد کردو همین امر باعث شد تا این مراسم بجای تکیه و حسینیه و مسجد، در منازل بزرگ و خانه باغ‌هابرگزار شود.
جایی که زنان فرمانده مطلق بودند
در واقع زنان بودندکه پای خورشت‌های مختلف را به مراسم محرم بازکردند. زنان و دختران همسایه وفامیل رابرای پاک کردن لپه و خردکردن سبزی قرمه به یاری خواندند، انگار بازار رقابت و مسابقه آشپزی بود و هرکس میخواست خورشت خوشمزه‌تری درمراسم امام حسین علیه‌السلام به سینه‌زنان بدهد. در این میان، چرخشی بودن محرم که گاه به تابستان می‌افتاد و گاه به زمستان، محبوبیت قیمه را که به دلیل امکان نگه داری لپه خشک، برخلاف قورمه سبزی و بامیه و بادنجان و کدو و… خورشت تمام فصول است، تثبیت کرد
«فرمازنون» یا «فرما بزوئن»
یکی از سنت‌های خاص در بخش‌هایی از مازندران است. عاشورای هر سال، سورکی‌ها درِ خانه‌های خود را به روی عزاداران و مسافران باز می‌کنند و خود را خادم سفره اباعبدالله علیه‌السلام می‌دانند.
اهالی گرمسار در سمنان و اهالی منطقه ضیابر در گیلان در ایام عزاداری محرم در خانه‌هایشان را به روی عزاداران حسینی باز می‌گذارند و برای همین، همه می‌توانند در این مراسم شرکت کنند و نذری بگیرند.
زنجان
از جمله رسوم مردم زنجان، برپایی سفره حضرت رقیه (سلام‌الله‌علیها) و سفره حضرت ابوالفضل (علیه‌السلام) است. در روز شهادت امام سجاد (علیه‌السلام)، آش زین‌العابدین در زنجان پخته می‌شود.طبخ حلوای اوماج در حسینیه اعظم زنجان برای بیش از ۲۸ سال است که بین عاشقان اباعبدالله جریان دارد و مقدمات آن از نخستین روز‌های ماه محرم کلید می‌خورد.
کوچه حلواپزان در تهران
اگر در روز تاسوعا گذرتان به چهارراه گلوبندک بیفتد، با مراسم حلواپزان زنانی مواجه می‌شوید که پس از گرفتن حاجت خود، نذر کرده‌اند که حلوا بپزند. این رسم جالب باعث شده است که این محل به کوچه حلواپزان معروف شود. در اینجا رسم است که هر کسی باید از هفت نفر هفت لقمه حلوای نذری بگیرد و در صورتی که به حاجتش رسید، سال بعد خودش یکی از حلواپزان کوچه باشد. به همین دلیل، تعداد حلواپز‌ها هر سال بیشتر می‌شود.
سقاخانه سر بازار زرگر‌ها
سقاقانه در ابتدای کار با آب از عزاداران حسینی پذیرایی می‌کرد، به‌تدریج با همت بانیان آن، بساط شربت آب‌لیمو را علم کرد. به این ترتیب، نذر شربتی که حدود ۵۰ سال پیش با یک گونی ۵۰ کیلویی شکر درست می‌شد، حالا به بیش از پنج تن شکر برای یک هفته در محرم رسیده است. نذری این هیئت فقط به شربت خلاصه نمی‌شود و پذیرایی از مهمان‌ها با سیب‌زمینی پخته و نان تازه نیز بخش پرطرفدار آن است. آبگوشت نذری با گوشت تازه گوسفندی، از نذری‌های دیگر این تکیه قدیمی است. روز‌های تاسوعا و عاشورای حسینی، آش نذری جای آبگوشت را می‌گیرد.
نذر هفت کاسه بشقاب
نذر هفت کاسه بشقاب در شب عاشورا نیز از جمله آیین‌های جالب در مناطق کوهستانی گیلان به حساب می‌آید. به این ترتیب که عزاداران در این شب از هفت مجمعه شام موجود در بقعه محلشان، مقداری غذا بردارند تا در نیت هفت نفری شریک شوند که آن‌ها را نذر کرده‌اند.
مجمع سری یا مجمع‌گذاری در نوشهر
سنتی قدیمی در روستای کوهستان وجود دارد که قدمت آن به بیش از ۲۰۰ سال می‌رسد و در اصطلاح مازندرانی به آن «مجمعه سری» یا «مجمع گذاری» می‌گویند. طبق رسم، بانوان روستا در دهه اول محرم در خانه غذا طبخ می‌کنند و بعد آن‌ها را در سینی‌های بزرگ مسی موسوم به «مجمعه» می‌گذارند و برای عزاداران حسینی به تکیه بزرگ روستا می‌برند. هنگام صرف غذا هیچ سفره‌ای پهن نمی‌شود و هر چهار یا پنج نفر دور یک مجمعه می‌نشینند و غذای خود را تناول می‌کنند. غذای بانوان روستا اکثرا با برنج و مرغ و گوشت محلی تهیه می‌شود.
پلاخوار
آیین «محرم پلاخوار» رسم قدیمی دیگری در دهه اول محرم است که به شهر کیاسر در استان مازندران اختصاص دارد و در این مراسم سنتی مردانه خبری از قاشق و چنگال نیست! این رسم در ۱۰ محله شهر در ۱۰ روز نخست محرم برقرار است. «محرم پلا» با روغن حیوانی و روی آتش، طعم فوق‌العاده‌ای پیدا می‌کند. این مشارکت توسط جمعی از زنان انجام می‌شود و مرد‌ها وظیفه پذیرایی از حدود چهار تا پنج هزار نفر از مهمانان مجلس عزای امام حسین علیه‌السلام در روز بعد را بر عهده دارند.
از مجمع‌گردان تا نان پیری در بهبهان
زنان شهرستان بهبهان، ظرف‌های کوچکی از خرما، کنجد، رنگینک و آش کارده را در این مجمعه‌ها قرار می‌دهند و روی آن را با پارچه سبزی می‌پوشانند. پس از نماز مغرب، آن را روی سر می‌گذارند و در حالی وارد امامزاده می‌شوند که می‌گویند:”امروز فلک خاک یتیمی به سرم کرده‌ای وارث پیغمبر ما، زاده زهرا”
افراد حاضر در امامزاده به‌شکل دایره می‌نشینند و خادم امامزاده غذای مجمعه‌ها را بین آن‌ها تقسیم می‌کند. علاوه بر این، بیشترین نذری بهبهانی‌ها، نوعی نان به نام «نان پیری» است که به‌عنوان نذری برای توسل به حضرت قاسم (علیه‌السلام) میان مردم توزیع می‌شود.
تبریز
آذربایجانی‌ها اعتقاد ویژه‌ای به سفره اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) دارند و برخی معتقدند پخت غذا در روز عاشورا کراهت دارد و باید از غذای نذری خورد. عزاداری ظهر و شب عاشورا در بازار بزرگ تبریز، قدمتی چند صدساله دارد و هیئت‌های بزرگ تبریز برای حضور در این عزاداری ثبت‌نام می‌کنند. حجره‌های بازار از هفتم محرم برای یک هفته تعطیل هستند. مساجد نیز اغلب در طول ۱۰ روز اول محرم به پخت غذاهای نذری نظیر آبگوشت و پلو با مرغ و چلوهویج می‌پردازند.
آش گندم یزد
آش امام حسین علیه‌السلام یا آش گندم از معروف‌ترین نذری‌های یزد است که پخت آن حدود ۱۷ ساعت طول می‌کشد. تهیه این آش از اذان ظهر روز قبل از اربعین آغاز و هنگام اذان صبح روز اربعین توزیع می‌شود.
پخت و توزیع غلور زابلی (حلیم سنتی سیستان)
بعد از پخت غلور که قدمتی چند صد ساله دارد، این نذری را در میان خانه‌ها توزیع می‌کنند تا برای صبحانه مصرف شود.در ظهر روز تاسوعا و عاشورا، برخی عزاداران بهترین غذای خود را به‌عنوان نذری در سینی‌های بزرگ روی سر می‌گذارند و به حسینیه محل عزاداری مردم می‌برند.
مراسم شامی‌پزان در قم
مراسم آیینی شامی پزان در اربعین حسینی در قم برگزار می‌شود. ماجرا از این قرار است که کودکی سه ساله به نام سید مجتبی بر اثر یک اتفاق بینایی خود را از دست می‌دهد و پس از عمل جراحی، پزشکان از او قطع امید می‌کنند. پدرش سید حسین نذر حضرت رقیه (سلام‌الله‌علیها) می‌کند که در صورت شفای پسرش، شام یک شب مسجد را بدهد و به‌اندازه توان خود شامی کباب به مسجد میبرد. چشم سید مجتبی در کمال ناباوری شفا می‌یابد و از آن به بعد، آسید حسین هر سال این نذر را ادا می‌کند و بانوان زیادی در خانه او جمع می‌شوند و در تهیه این نذری کمک می‌کنند.
